در باره شهر سوخته و سفال آن

شهر سوخته

از مجموع کاوش ها و بررسیهای انجام شده در شهر سوخته  مسایل بسیار زیادی تاکنون برای پژوهشگران این محل روشن شده است. پیش از آغاز کاوشهای شهر سوخته ،بسیاری از باستان شناسان معتقد بودند که مهم ترین مراکز فرهنگی و تمدن در میان رودان و جنوب غربی ایران واقع شده بودند ولی امروز با کشفیات شهر سوخته و سایر محوطه های باستانی مهمی چون تل ابلیس و تپه یحیی و شهداد تغییراتی کلی در نظریات ایشان حاصل شده است اهمیت و وسعت کشفیات شهر سوخته در طی چند سال اخیر این محوطه را از صورت یک محوطه باستانی عادی دوران مفرغ بیرون اورده و به صورت مهمترین مرکز استقرار و در حقیقت مرکز اجتماعی سیاسی اقتصادی و فرهنگی تمام منطقه در طی هزاره های دوم و سوم پ م در آورده است.شهر سوخته با تمام وسعت خود فاقد معبد ، دیوار بزرگ  یا دفاعی شهر ، دروازه  یا ساختمان عمومی است و نیز در هیچ یک از خانه های کاووش شده  آثار تدفین و قبر مشاهده نشده است زندگی در این شهر در حدود 1500 سال بین 3200 تا 1800 پ م دوام داشته و بخشهای حاوی آثار و باقی مانده های باستانی آن به 4 بخش تقسیم شده اند.

تقویم زمانی

دوره های استقرار در شهر سوخته را به 4 دوره و 11 لایه متمایز تقسیم کرده اند .قدیمترین دوره استقرار شناخته شده دوره اول است که لایه های 10 ،9 و 8 را در بر می گیرد که از حدود سالهای 3200 پ م تا حدود 2750 پ م را شامل می شود .سفالهای پیدا شده در این دوره مشابه سفالهای است که در شمال خراسان در خاک جمهوری ترکمنستان پیدا شده .در کهنترین لایه این دوره یعنی لایه دهم یک گل نوشته ایلامی پیدا شده که مشابه آن گل نوشته هایی است که در سایر محوطه های باستانی ایران چون گودین تپه کنگاور یا تپه یحیی کرمان نیز دیده میشود .آثار دوره اول استقرار در شهر سوخته  حدود 4 متر ضخامت دارد .دوره بعدی  استقرار در شهر سوخته یعنی دوره 2 آن لایه های 7 ، 6 و 5 را در بر می گیرد این دوره و دوره 3  مربوط به اواسط دوران مفرغ است.ظروف دوره دوم را سفالهای با رنگ سیاه روی زمینه نخودی ، سیاه روی زمینه خاکستری و سفالهای چند رنگ تشکیل می دهد.

سفال

به طور کلی می توان گفت که سفالهای لایه کهنتر شهر سوخته ارتباط این محل را با بخشی از خراسان بزرگ که امروزه جمهوری ترکمنستان شناخته می شود و سفالهای جدیدتر ارتباط این محل را با تمدنهای دشت سند (مهران رود) بیان می دارند.در تمام دوره حیات شهر سوخته یعنی از دوره اول تا دوره چهارم استقرار در این شهر  سفال نخودی رنگ وجود داشته است .سفالهای خاکستری رنگ در لایه های ده  تا چهارم،سفال سیاه روی زمینه خاکستری در لای های چهارم تا هفتم و سفال قرمز روی زمینه خاکستری در لایه های هفتم تا دهم  پدیدار می گردد که این گونه سفالها با برخی نمونه های پیدا شده در تپه های آنو ، حصار ، بمپور و محوطه های دشت کویته (پاکستان) قابل مقایسه اند بالاخره می توان به سفالهای چند رنگ اشاره کرد که در لایه های 9 تا 5 دیده می شود .از روی مقایسه سفالهای فوق می توان به ارتباطات موجود بین شهر سوخته با بمپور ،خوراب موندیگاک افغانستان و دامب سادات (تمب سادات)در دشت کویته پاکستان پی برد.یکی از مشخصات سفال شهر سوخته سادگی آن است ظرفها معمولا بدون دسته ،لوله و دارای پایه های ساده اند .سفالهای محلی بیشتر به صورت لیوان ، کوزه های شکم دار ، کاسه ، قمقمه و بشقا بهای کم عمق پدیدار می شوند و کنار آنها میتوان سفالهای براق نوع یحیی، سفال منقوش نوع بمپور ، سفال معروف ترکمنی با نقوش هندسی و سفالهای نال بلوچستان را نیز دید که مجموعه آنها نشان دهنده رابطه تجاری و اقتصادی و البته فرهنگی شهر سوخته را می توان با گروههای سیاه متمایل قهوه ای ، سیاه روی زمینه خاکستری و سیاه روی زمینه قرمز تقسیم کرد.درصد سفالهای به دست آمده از دوره اول شهر سوخته نسبت به سفال دوره های بعدی به مراتب کمتر بوده و چهل درصد آنان را نوع سفال منطقه کویته یا سفال ترکمنی تشکیل می دهند اما در اواخر این دوره و در طی لایه هشتم ان تزیینات تجریدی و ساده این گونه سفالها کم کم از روی سفالهای شهر سوخته ناپدید می شود و نوع تزیینی دیگری پیدا می شود که بعدها در شهر سوخته عمومیت پیدا  می کند .دوره دوم (لایه های 7 و 6 ) شناخته شده ترین دوره های استقرار در شهر سوخته است.سفال این دوره  ادامه سفال نخودی رنگ شهر سوخته با نقوش قهوه ای رنگ است با این تفاوت که در این دوره از سفال معروف به ترکمنی نشانی نمی یابیم .سفالهای دوره سوم (لایه های 5 ،4 و 3 ) ادامه سفال پیشین استبا این تفاوت که تزیینات سفال کم و ساده تر شده اند.در این دوره از چرخ سفالگری نیز استفاده شده است.سفال دوره چهارم همگی چرخساز و غیر منقوش و ساده بوده اند و به طور کلی سفال منقوش این دوره بسیار نادر بوده است و در عوض براق کردن سفال رایج شده است.

به نقل از کتاب تاریخ سیستان و بلو چستان